İnsan tıpkı diğer canlılar gibi çevresinde olup bitenleri değerlendirip en uygun tepkiyi vermek suretiyle hayatta kalır. Çevreden haberdar olma ve uygun tepkiler vermeyi sağlayan ise gelişmiş bir sinir sistemidir. Bu sistem, özellikle korteks ve korteks altı yapılar zihnin de biyolojik temelini oluşturur. Beyin hasarlandığında zihnin işlevselliği bozulmakta, kognitif beceriler zarar görmektedir. Beyin hasarı ve bilişsel beceriler arasındaki ilişkiyi inceleyen alana ise nöropsikoloji denmektedir.
Beyin hasarı ve bilişsel beceriler ilişkisini inceleyen nörologlara geleneksel olarak 'davranış nöroloğu' denmekte, günümüzde ise bir kısmı kendisine 'kognitif nörolog' demeyi tercih etmektedir. Bilişsel işlevlerin davranışsal yöntemlerle çalışan bilim alanı ise bilişsel psikolojidir ve psikolojinin ölçme-değerlendirme yetkinliği ile birlikte nörolojinin yolunun kesişmiş olması psikolojinin bir uzmanlık alanı olan 'klinik nöropsikoloji'yi doğurmuştur. Klinik nöropsikologlar ilk belirtilerini bilişsel becerilerdeki kayıplarla kendilerini gösteren nörolojik hastalık durumlarında standardize nöropsikolojik testler kullanarak, yani standart durumlar altında kognitif becerilerdeki sapma örüntülerini analiz ederek elde edilen kognitif profili çeşitli nöropsikiyatrik hastalıklarla ilişkilendirmeye çalışır; yani nöropsikolojik değerlendirme yapar. Psikolojideki her tür 'değerlendirme' ise bir alan uzmanlığı gerektirmektedir.
Klinik nöropsikoloji uzmanlığı psikoloji eğitimi üzerine alınan standart ve uygulamalı bir eğitimle kazanılan bir mesleki uzmanlıktır. Bu alan uzmanları beyin hastalıklarının tanı-tedavi ve kaybedilen bilişsel becerilerin geri kazandırılmasıyla uğraşırlar, ki bu da ayrı bir uzmanlık alanı olarak gelişmeye başlamış bilişsel rehabilitasyon terapisi olarak adlandırılmaktadır.
Klinik nöropsikolojiyi bir araştırma alanı olan ve daha geniş bir kavram olan nöropsikolojiyle, yani beyin hasarı ve kognisyon ilişkisini inceleyen alanla karıştırmamak gerekir. Dahası, yine beyin yapı ve süreçleri ile zihin ilişkisini hasta ve sağlıklılarda, özellikle nörogörüntüleme araçları kullanarak kurmaya çalışan nörobilim ile hiç karıştırmamak gerekir.
Ülkemizde klinik nöropsikoloji alanı henüz bir uzmanlık alanı olarak tanımlanmamıştır ancak yakın bir gelecekte bunun gerçekleşeceğini umuyorum. Ancak ne yazık ki standart bir klinik nöropsikoloji yüksek lisansı veren lisans üstü program da henüz açılmadı. Adı klinik nöropsikoloji olmasa da bir miktar bu yönde eğitim veren 'bilişsel nöropsikoloji' veya 'bilişsel rehabilitasyon' gibi programlar bulunmakla birlikte tam olarak klinik nöropsikoloji uzmanlığına denk gelmemektedir.
Bu siteyi kurarak aslında kendime ve öğrencilerime notlar alıyorum diyebilirim. Kendi zihnimi toplamak için bir web sitesi kullanmayı tercih ettim. Sitede eğitimini verdiğim testler (ki şifreli olmasını takdir edersiniz) ve sık kullanılan testlerin normlarını buraya koymaya çalışıyorum.
Deneysel nöropsikololoji ile klinik nöropsikoloji ilişkisini şu kaynaktan okuyabilirisniz (tıklayınız).
Dr. Erol YILDIRIM (erolyildirim at gmail.com)